Konserwacja brakteatów odkrytych w okolicy Łagiewnik

Konserwacja brakteatów odkrytych w okolicy Łagiewnik

Skarb srebrnych monet, odkryty w kwietniu 2022 r. pod Łagiewnikami (pow. dzierżoniowski) przez — jak doniosły media — psa o imieniu Kajtuś, został powierzony naszemu Instytutowi do opracowania przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zawiera łącznie 2866 jednostronnie bitych monet zwanych brakteatami wraz z fragmentami ceramiki i niekompletnym ołowianym krzyżykiem. Znaczna część monet była po odkryciu w pełni czytelna i pozwoliła na stwierdzenie, że mamy do czynienia z wielką liczbą zupełnie nieznanych dotąd typów monet z 1. połowy XIII wieku, głównie miejscowego pochodzenia. Oprócz tego była w nim niewielka liczba (około 30) monet obcych, głównie ze wschodnich i południowych Niemiec.

Gorzej zachowane monety (destrukty) ze skarbu z okolicy Łagiewnik. Fot. dokumentacyjna WKZ we Wrocławiu

Mimo że stan zachowania większości zabytków był dobry lub nawet bardzo dobry, opracowanie skarbu wymagało pełnego oczyszczenia (a często też fizycznego rozprostowania zagięć uniemożliwiających odczytanie) i zabezpieczenia 269 monet. Prace te zostały dofinansowane przez Narodowy Bank Polski w ramach projektu edukacyjnego pt. „Konserwacja monet ze skarbu brakteatów z okolicy Łagiewnik”. Zostały wykonane w Pracowni Archeometrii i Konserwacji Zabytków Archeologicznych Instytutu Archeologii przez panią prof. Beatę Miazgę i panią mgr Magdalenę Konczewską.

Przykładowe monety polskie z okolicy Łagiewnik przed i po konserwacji (awersy i rewersy). Fot. B. Miazga

Pomięty i spatynowany wielki brakteat miśnieński z początku XIII w. przed i po konserwacji (awers i rewers). Fot. B. Miazga

Po zabiegach testowych, prof. Miazga zdecydowała się na odczyszczanie mechaniczne i krótkotrwałe zastosowanie 5-procentowego roztworu wersenianu dwusodowego. Aby zapobiec dalszej destrukcji, na monety naniesiono powłokę zabezpieczającą z niskoprocentowego roztworu żywicy konserwatorskiej Paraloid B72. By zredukować nadmierny połysk, który przeszkadza w oglądaniu monet (i ich fotografowaniu), niektóre monety dodatkowo pokryto cieniutką warstewką bezkwasowego wosku konserwatorskiego Cosmoloid (rozpuszczonego w benzynie lakowej).

Małe brakteaty śląskie z 2. ćwierci XIII w. po oczyszczeniu. Fot. P. Milejski

Większy brakteat, przypuszczalnie śląski z 2. ćwierci XIII w., po oczyszczeniu. Fot. P. Milejski

Wszystkie monety ze skarbu zostały ponadto umyte w alkoholu etylowym (96%) i ostrożnie oczyszczone pędzlem w Pracowni Archeometrii i Konserwacji Zabytków Archeologicznych. Usunięto w ten sposób zanieczyszczenia ziemne. Monety nadają się już do ekspozycji i badań. Wybór monet ze skarbu zaprezentowano na wystawie w Ossolineum w dniach 9-10 września 2023 r. Wystawę przygotował pan mgr Paweł Milejski, doktorant naszego Instytutu.

Brakteat wschodnioniemiecki, bliżej nieokreślony. Fot. P. Milejski

Arcydzieło drobnej plastyki romańskiej: moneta przedstawiająca dwa ptaki zwrócone ku sobie, pijące wodę tryskającą ze studni, strzeżonej przez stojące niżej dwa lwy zwrócone do siebie tyłem. Średnica ok. 21 mm. Nieokreślony brakteat południowoniemiecki lub morawski, 2. ćwierć XIII w. W literaturze błędnie przypisywany do Moraw w czasach Przemysła Otokara II (1253-1278). Dotychczas znany z jednego uszkodzonego egzemplarza, znalezionego w skarbie z Mixnitz w Styrii (dziś w zbiorze prywatnym), i drugiego kompletnego w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu. Fot. WKZ Wrocław

Skarb spod Łagiewnik jest pierwszym odkryciem tej rangi na Śląsku od stulecia. Skarb ukryto przypuszczalnie około dekady po najeździe mongolskim na Polskę i bitwie pod Legnicą (1241). Był to czas szybkich przemian gospodarczych na Śląsku, związanych z kolonizacją na prawie niemieckim i rozpowszechnieniem użytku pieniądza. Przemiany politycznie wiązały się z podziałem Śląska — podobnie jak innych części Polski — na coraz mniejsze księstwa, mające własną monetę. Te właśnie monety ukryto pod Łagiewnikami i mamy nadzieję, że odczytamy z nich nieznane dotąd wiadomości o ich emitentach. Również monety obce należą do rzadkich i słabo rozpoznanych. Spodziewamy się wyjaśnić za ich pomocą niektóre meandry historii Europy Środkowej w XIII w. Dalsze badania mamy nadzieję uwieńczyć publikacją książkową.

Oprac. B. Paszkiewicz